Osmanlı'da kullanılan ölçü birimleri

[..:::DaRkLoRd:::..]

OSMANLI'DA KULLANILAN ÖLÇÜ BİRİMLERİ

Suyun debisinin ölçülmesinde kullanılan ölçü birimleri ;
Su kaynağının debisinin ölçülmesinde birim olarak “lüle” kullanılmıştır. 1 lüle yaklaşık olarak 26 mm çapında bir borudur ve dakikada 36 litre su akıtır. Günlük yaklaşık 52 m3 su olarak kabul edilir. Şehir içinde yer alan su taksim istasyonlarında bulunan dağıtım sandıklarında kullanılan boruların günlük debisi ise dağıtım yapılan bölgenin ihtiyacına göre ayarlanmıştır ve aşağıdaki gibidir.

1 Hilal 05625 lt/Dak. (Günde-081 m3)
Çuvaldız 1125 lt/Dak. (Günde-162 m3)
1 Masura 45 lt/Dak. (Günde-648 m3)
1 Kamış 9 lt/Dak. (Günde-1296 m3)
1 Lüle 36 lt/Dak. (Günde- 5184 m3 ~ 52 m3)


Uzunluk ölçüleri ;


Uzunluk ölçü birimi olarak “arşın” kullanılmış olmakla beraber çarşı arşını ile mimar arşını ( Zira-ı Mimari / Zira ) ve dolayısıyla alt birimleride birbirinden farklıdır.
Çarşı ölçüleri
1 Arşın 06858 mt.
1 Rub (urub) 00857 mt. (1/8 Arşın)
1 Kerrab (Kirâh) 00428 mt. (1/16 Arşın)
1 Endaze 06525 mt.
Mimar ölçüleri
1 Arşın (Zira) 0757738 mt.
1 Parmak (1/24 zira) 0031572 mt.
1 Hat (1/12 parmak) 0002631 mt.
1 Nokta (1/12 hat) 0000219 mt.
Çarşı ölçü birimi ve 6858 cm’e karşılık gelen Arşın ölçü birimi ile yine bir çarşı ölçü birimi olan ve 6525 cm’e karşılık gelen Endaze ölçüleri birbirlerine çok yakın değerlerdedir.


Ağırlık ölçüleri ;


1 Çeki (4 Kantar) 22579832 kg.
1 Kantar (44 Okka) 5644958 kg.
1 Batman (6 Okka) 769767 kg.
1 Okka/Kıyye (400 Dirhem) 1282945 kg.
1 Dirhem 32073625 gr.
1 Miskal 45819464 gr.
7 Miskal (10 Dirhem) 32073625 gr.
1 Denk (1/4 Dirhem) 080184 gr.
1 Kırat (1/4 denk) 020046 gr.
1 Buğday (1/4 kırat) 005011 gr.


Mehmet İzzet’in 1912 baskısı İlm-i Hisab kitabına göre ise ağırlık ölçüleri farklı tarif edilmektedir.


Evzan-ı Kebire ( Büyük ağırlık ölçüleri) ;
1 Çeki 225978 kg.
1 Kantar 56450 kg.
1 Batman 7692 kg.
1 Kıyye 1282 kg.
Evzan-ı Mutavassıta ( Orta ağırlık ölçüleri) ;
1 Dirhem 3207 gr.
1 Miskal 4810 gr. ( 15 Dirhem )
1 Denk 080175 gr. ( 1/4 Dirhem )
Evzan-ı Hafife ( Hafif ağırlık ölçüleri) ;
1 Kırat 020043 gr. ( 1/4 Denk )
1 Bağdadi 00501 gr. ( 1/4 Kırat )
1 Fitil 00125 gr. ( 1/4 Bağdadi )
1 Nakir 000626 gr. ( 1/2 Fitil )
1 Kıtmır 000313 gr. ( 1/2 Nakir )
1 Zerre 000156 gr. ( 1/2 Kıtmır )


Alan Ölçüleri ;


1 Hektar = ( 11 Dönüm ) = 10.105337 m2 = ( 17.600 zirakare )
1 Dönüm = ( 4 Evlek ) = 918667 m2 = ( 1.600 zirakare ) = ( 40 x 40 zira )
1 Evlek = 229666 m2 = ( 400 zirakare ) = ( 20 x 20 zira )
1 Zirakare= 057416 m2